Wartość przedmiotu sporu w sprawach ze skargi pauliańskiej

Oznaczenie wartości przedmiotu sporu jest warunkiem formalnym pozwu w sprawach o roszczenia majątkowe. Takim roszczeniem jest również żądanie ubezskutecznienia czynności prawnej zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Obowiązujące przepisy nie regulują jednak wprost sposobu wyliczenia wartości przedmiotu sporu w sprawach ze skargi pauliańskiej. 

WARTOŚĆ PRZEDMIOTU SPORU 

Dla nadania biegu sprawie cywilnej konieczne jest, aby pismo wszczynające postępowanie zostało złożone bez braków formalnych. Jednym z nich jest oznaczenie wartości przedmiotu sporu. Wartość ta ma wpływ na właściwość rzeczową sądu oraz ustalenie opłaty sądowej od pozwu. Sprawy cywilne, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 75 tys. zł, rozpoznawane są przez sądy okręgowe jako sądy I instancji. 

Przy roszczeniach pieniężnych (sprawy o zapłatę), kwota żądania pozwu stanowi wartość przedmiotu sporu. Powództwo ze skargi pauliańskiej nie należy jednak do roszczeń pieniężnych, bowiem powód nie domaga się od pozwanego świadczenia w pieniądzu. W razie uwzględnienia powództwa pozwany (osoba trzecia) musi jedynie znosić egzekucję w celu zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodowi w stosunku do innego dłużnika. Sprawia to, że roszczenie ze skargi paliańskiej jest wprawdzie roszczeniem majątkowym, ale nie jest roszczeniem pieniężnym. 

WĄTPLIWOŚCI 

Powyższe rozbieżności miały wpływ na doniosłe zagadnienie praktyczne, jakim jest oznaczenie wartości przedmiotu sporu przy sprawach ze skargi pauliańskiej. Przepisy proceduralne nie zawierają bezpośrednich wskazówek w tym zakresie a mogą nawet prowadzić do błędnych wniosków. Problematyczność wiązała się z faktem, że roszczenie pauliańskie, jakkolwiek zmierzające do ochrony określonej wierzytelności, to jednak skierowane było przeciwko krzywdzącej czynności dłużnika. Czynność ta z kolei przysparzała osobie trzeciej określonej korzyści o dającej się określić wartości. Dywagacje te są szczególnie doniosłe tam, gdzie mamy do czynienia z istotną rozbieżnością pomiędzy wartością wierzytelności a wartością tejże korzyści. W sposób naturalny pojawiły się pytania, który parametr powinien wyznaczać WPS? Czy ten powinien być mierzony wartością wierzytelności, czy raczej wartością korzyści? Czy może jeszcze inny sposób jest właściwszy? Kwestie te budziły wiele sporów w praktyce stąd stosowne rozwiązanie musiało więc wypracować orzecznictwo. 

ORZECZNICTWO 

Finalne, powyższe wątpliwości zostały częściowo rozstrzygnięte w sposób kompromisowy przez Sąd Najwyższy. Mianowicie w sprawie, w której przedmiotem powództwa jest roszczenie pauliańskie, dla oznaczenia wartości przedmiotu sporu miarodajne są dwie wartości:  

• albo wartość tego, co na skutek zaskarżonej czynności z majątku dłużnika wyszło lub do niego nie weszło,  

• albo wysokość wierzytelności zaskarżającego wierzyciela  

– w zależności od tego, która z tych wielkości jest niższa1 

Przedstawiony pogląd można powoli uznawać za utrwalony i dominujący2. Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest fakt, że powód nie uzyska z egzekucji przeniesionych składników majątkowych kwoty większej niż ich rzeczywista wartość. Można tu doszukać się pewnego podobieństwa do zasady wyznaczania WPS w przypadkach powództw ekscydencyjnych3 

Warto odnotować drugi pogląd, nieco mniej popularny, zgodnie z którym w sprawie dotyczącej skargi pauliańskiej wartość przedmiotu sporu powinna być określona jako kwota równa wierzytelności powoda, która ma być tą skargą chroniona. 

PROBLEMY PRAKTYCZNE 

Skoro zatem WPS może być wyznaczony przez jeden lub drugi parametr (w zależności od tego, który jest niższy) to w dalszym ciągu powstawać mogą istotne problemy praktyczne, tj.: 

• czy – w pierwszym przypadku – należałoby doliczać do WPS wartość odsetek i innych należności ubocznych, a jeśli tak – to do jakiej daty?  
• na jaką datę należałoby ustalić wartość korzyści w drugim przypadku? 

 Za wątpliwościami dotyczącymi odsetek stoi z jednej strony ogólna proceduralna zasada niedoliczania należności ubocznych do wartości przedmiotu sporu, z drugiej zaś strony specyficzny cel skargi pauliańskiej (ochrona wierzytelności). W dywagacjach przeważył ostatecznie ów ostatni aspekt. W efekcie jeśli WPS wyznaczałaby wartość wierzytelności, to jej wysokość wskazać należy wraz z zaległymi należnościami ubocznymi za czas poprzedzający wniesienie pozwu. 

Natomiast jeśli dla ustalenia WPS miarodajna miałaby być wartość korzyści, to w orzecznictwie próżno poszukiwać wskazówek na jaki moment dokonać ustalenia tej wartości. Z ogólnego celu ochronnego skargi pauliańskiej wynikać może tu jednak wskazanie, że należałoby tego dokonać na datę wystąpienia z powództwem.  

PODSUMOWANIE 

Wartość przedmiotu sporu jest zagadnieniem doniosłym, bowiem implikuje właściwość sądu oraz wysokość opłaty sądowej od pozwu. Oznacza to, że wszczynając postępowanie ze skargi pauliańskiej należy mieć absolutną pewność co do prawidłowości jej oznaczenia. W przeciwnym razie może skutkować to przewlekłością postępowania na skutek sprawdzenia przez sąd wartości przedmiotu sporu lub przekazania sprawy do rozpoznania sądowi właściwemu. Jest to niekorzystne dla powoda, dla którego aspekt czasowy odgrywa szczególne znaczenie w procesie ze skargi pauliańskiej.