Rewolucyjna ulga w opłacie od pozwu ze skargi pauliańskiej

Bezskuteczność egzekucji pieniężnych w Polsce a skargi pauliańskie

Statystyka skuteczności egzekucji wierzytelności pieniężnych w Polsce nie pozostawia złudzeń – szanse zaspokojenia wierzytelności są czterokrotnie niższe niż perspektywa bezskuteczności egzekucji i jest to zarazem poziom zasadniczo niezmienny na przestrzeni ostatnich kilku lat. Jakkolwiek proporcja ta opiera się na sporym uproszczeniu (przyjęcie identycznej wartości wierzytelności w każdej egzekucji) i odnosi się jedynie do liczb bezwzględnych, to jednak w rozrachunku ogólnym zarysowuje mniej lub bardziej adekwatny – jednakże wciąż nieciekawy – obraz egzekwowalności wierzytelności pieniężnych. W sposób naturalny nasuwają się zatem pytania o przyczyny tak powszechnej niewypłacalności dłużników w postępowaniach egzekucyjnych.

Intencją niniejszego artykułu nie jest jednak szczegółowe analizowanie możliwych przyczyn takiego stanu rzeczy. Tym niemniej jedna z nich jest szczególnie interesująca i wymagająca dalszej uwagi – bezsprzecznie bowiem jakaś część egzekucji staje się bezskuteczna na skutek działań prawnych dłużnika, które odnoszą się do jego majątku i powodują równocześnie pojawienie się jakichś korzyści u osoby trzeciej, co składa się finalnie na pokrzywdzenie wierzyciela. Jeśli zdamy sobie przy tym sprawę, że liczba bezskutecznych egzekucji oscyluje rokrocznie wokół 5 – 6 mln przypadków (przyjmując wcześniej wspomniane uproszczenia) i założymy (nieracjonalnie nawet) skrajnie optymistyczną lojalność dłużników (jedno nielojalne działanie na 100 przypadków), to ilość przypadków działań fraudacyjnych przedstawiałaby i tak imponującą liczbę 50.000. Dążąc nawet do pewnego „urealnienia” liczby egzekucji poprzez wyeliminowanie przyjmowanych wcześniej uproszczonych założeń i dokonując w związku z tym korekty np. o połowę, wartość ta i tak nadal pozostawałaby znacząca (rzędu kilkudziesięciu tysięcy).

Tymczasem konsekwentnie na przestrzeni lat do sądów polskich w pierwszej instancji rokrocznie trafia zbliżona liczba zaledwie około 2 tysięcy spraw ze skargi pauliańskiej, a więc spraw w których wierzyciel zmierza w istocie do „przywrócenia” wypłacalności swojego dłużnika (lub bardziej obrazowo: „uskutecznienia” zaspokojenia). Nie należy się więc łudzić, że są to wszystkie przypadki, w których pokrzywdzony wierzyciel poszukuje sprawiedliwości na drodze sądowej. Powyższe oznacza, że w znakomitej większości przypadków pokrzywdzenia wierzyciele rezygnują z dochodzenia roszczeń.

Przyczyny niewielkiej liczby spraw pauliańskich w sądach

Jest rzeczą oczywistą, że nie każdy wierzyciel dowie się, że jego dłużnik ubezskutecznił egzekucję poprzez wyzbycie się majątku. Niekiedy też wierzyciel posiadający podejrzenia co do nielojalnego zachowania dłużnika nie uzyska pełnej wiedzy pozwalającej mu odkryć mechanizm pokrzywdzenia, co w efekcie oznacza kres dalszych rozważań na temat uprawnień pauliańskich.

W wielu natomiast przypadkach posiadania przez wierzyciela wiedzy co do okoliczności faktycznych, zawiłość szczegółowych prawnych aspektów skargi pauliańskiej może nie pozwolić mu na taki stopień pewności w ocenie swoich szans procesowych, że przełamywałby on ryzyko utraty poniesionych kosztów sądowych na wypadek oddalenia powództwa.

A te ostatnie stanowić mogą istotną kwotę – opłata od pozwu pauliańskiego, wobec braku szczegółowych uregulowań, ustalana jest na poziomie 5% WPS.

Jasne staje się więc, że koszty zainicjowania i prowadzenia sprawy o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną są w istocie kosztami „przekonania się” o słuszności domysłów wierzyciela co do fraudacyjnego działania dłużnika. Koszty te są tu o tyle niewygodne i „niezręczne”, że należy je ponieść w sytuacji wcześniejszych bezskutecznych starań o zaspokojenie wierzytelności, w związku z którymi wierzyciel obciążony był już analogicznymi wydatkami (zarysowuje się tu problem podwójnego dochodzenia tych samych roszczeń).

Powyższe okoliczności skłaniają więc do refleksji,  że koszty sądowe zainicjowania powództwa pauliańskiego odgrywają pierwszoplanową, negatywną rolę, stanowiąc raczej środek prewencji w korzystaniu z roszczenia pauliańskiego, niż wyraz uzasadnionego ciężaru związanego z poszukiwaniem ochrony praw na drodze sądowej.

Projekt zmian

Z  końcem 2020 r. Ministerstwo Sprawiedliwości pochyliło się nad losem pokrzywdzonych wierzycieli – wypracowano bowiem projekt ustawy dotyczący m.in. problemu dochodzenia roszczeń pauliańskich. W przekazywanych informacjach publicznych podano, że koncepcja zmian fiskalnych miałaby polegać na przyjęciu szczegółowych uregulowań w zakresie opłaty w sprawach o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, co byłoby już novum w świetle obecnych rozwiązań. Zgodnie z projektowanymi zmianami opłata ta wynosiłaby 5% (jak dotychczas), jednak obowiązywałaby tylko w zakresie WPS do 20.000 zł. Powyżej tego progu przewidziano opłatę w wysokości stałej, wynoszącej 1.000 zł. Preferencyjna wysokość opłaty powyżej wskazanego progu WPS znajdowałaby jednak zastosowanie do tych wierzycieli, którzy dysponują sądowym tytułem egzekucyjnym, co wyklucza niższą opłatę np. w stosunku do wierzycieli egzekwujących roszczenia na podstawie notarialnych oświadczeń o poddaniu się egzekucji.

Treść projektu nie jest jeszcze oficjalnie dostępna, niemniej został on niedawno wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.

Ocena projektowanych rozwiązań

Nie powinno ulegać najmniejszej wątpliwości, że kierunek obrany przez projektodawców jest słuszny. Przyznanie wierzycielom pauliańskim swoistej „ulgi” w dochodzeniu roszczeń znajduje uzasadnienie w założeniach systemu prawa. Koronnym argumentem jest tu spostrzeżenie, że następcza sprawa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną z analogicznie określoną opłatą jak w sprawie o zasądzenie roszczenia, jest de facto drugą sprawą mającą na celu „dochodzenie” (w szerokim rozumieniu) tej samej wierzytelności. Wprowadzenie projektowanych rozwiązań w życie bez wątpienia przyczyni się do szerszego wykorzystywania instytucji skargi pauliańskiej przez pokrzywdzonych wierzycieli.