Skarga pauliańska a obowiązek alimentacyjny – Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08 kwietnia 2025 r.

W postępowaniach ze skargi pauliańskiej nierzadko pojawiają się wątki alimentacyjne, szczególnie w odniesieniu do możliwości ubezskutecznienia czynności związanych z alimentami ciążącymi na dłużniku, takich jak umowy dotyczące obowiązku alimentacyjnego, ugoda alimentacyjna zawarta przed sądem, czy uznanie powództwa o alimenty (a w konsekwencji wydanie przez sąd tzw. wyroku z uznania). 

Kwestie alimentacyjne w sprawach pauliańskich

Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 08 kwietnia 2025 r. (sygn. akt II CSKP 185/23) dość szeroko ustosunkował się do kwestii alimentacyjnych w sprawach pauliańskich, przywołując również rozważania podejmowane już wcześniej przez orzecznictwo. 

Na tle problematyki ubezskutecznienia czynności prawnych rysuje się konieczność powzięcia rozważań z zakresu możliwości zaskarżania skargą pauliańską czynności fraudacyjnych związanych z szeroko rozumianym obowiązkiem alimentacyjnym. Badając to zagadnienie, nie sposób nie zgodzić się, że w systemie prawnym musi istnieć możliwość ubezskutecznienia pewnych czynności dotyczących obowiązku alimentacyjnego. 

Przyjrzyjmy się zatem zarówno czynnościom, które Sąd Najwyższy we wskazanym wyżej wyroku, uznaje jako możliwe do zaskarżenia skargą pauliańską oraz tym, których zaskarżenia nie dopuszcza. 

Sąd Najwyższy zgodził się z twierdzeniem Sądu Apelacyjnego, co do możliwości podważenia w drodze skargi pauliańskiej umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, uzasadniając, że jest to czynność materialnoprawna. Sąd Najwyższy powołał się w uzasadnieniu swojego stanowiska również na inne orzeczenie Sadu Najwyższego, tj. z dnia 25 września 2020 r. wydane w sprawie rozpoznawanej pod sygn. akt V CSK 535/18, wskazując, że przedmiotem skargi pauliańskiej może być również ugoda alimentacyjna zawarta przed sądem. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tego orzeczenia wskazał, że ugoda alimentacyjna, która w przedmiotowej sprawie dotyczyła podwyższenia kwoty alimentów, może zostać ubezskuteczniona, bowiem jest ona czynnością prawną, która może być kwestionowana jako zdziałana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Owe pokrzywdzenie polega wówczas na ustaleniu takiej wysokości świadczenia alimentacyjnego, która przekracza wysokość uzasadnioną w świetle przepisu art. 135 § 2 k.r.o. lub też ustaleniu owego świadczenia pomimo wygaśnięcia przesłanek istnienia obowiązku alimentacyjnego. 

Oznacza to, w najprostszym rozumieniu, że jeśli zawarta umowa lub ugoda alimentacyjna przewyższa uzasadnioną wysokość świadczenia alimentacyjnego, albo pozostaje zawarta mimo braku istnienia obowiązku alimentacyjnego, wówczas owa czynność podlega zaskarżeniu w drodze powództwa pauliańskiego.

Uprzywilejowany charakter świadczeń alimentacyjnych

W opisywanym wyżej przypadku pokrzywdzenie wierzycieli występuje również z uwagi na uprzywilejowany charakter świadczeń alimentacyjnych, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy, bowiem w postępowaniu egzekucyjnym w pierwszej kolejności zaspokajane są należności uprzywilejowane, a takim jest świadczenie alimentacyjne, a dopiero w dalszej kolejności należności nieuprzywilejowane. 

Szczególnie istotne jest to z uwagi na fakt, że zgodnie z brzmieniem art. 1025 k.p.c. najwyższą pozycję w katalogu wskazującym na kolejność zaspokojenia, zaraz po kosztach egzekucyjnych, zajmują zarówno należności alimentacyjne już wymagalne, jak i te przyszłe. Dopiero na samym końcu katalogu znajdują się inne należności podlegające egzekucji.  

Mimo jednak powyższych rozważań Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę, że w drodze powództwa pauliańskiego skierowanego przeciwko osobie, na której rzecz egzekwowane są należności alimentacyjne, wierzyciel może zażądać nawet ustalenia, że przysługuje mu prawo do zaspokojenia swojej wierzytelności przed egzekwowanymi należnościami z tytułu alimentów, wobec ustania obowiązku alimentacyjnego na ugodzoną kwotę, zatem istnieje, w szczególnych przypadkach, możliwość uprzywilejowania wierzytelności stawiając je przed należnościami alimentacyjnymi. 

Należy jednak jeszcze raz zaznaczyć, że owe rozwiązanie znajduje zastosowanie, co do ustania obowiązku alimentacyjnego w całości ugodzonego (bez uprzedniego obowiązku nałożonego prawomocnym wyrokiem sądowym), bądź co do kwoty określonej w ugodzie, a przewyższającej kwotę zasądzoną prawomocnym wyrokiem sądowym. 

Legitymacja wierzyciela pauliańskiego

Sąd Najwyższy, uzasadniając swoje stanowisko wyrażone w wyroku z dnia 08 kwietnia 2025 r., poruszył też istniejące w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym wierzyciel nie ma legitymacji do wytoczenia, na podstawie przepisu art. 189 k.p.c., powództwa o ustalenie nieistnienia obowiązku alimentacyjnego dłużnika wobec uprawnionego. Niemniej zaznaczono, że w owym przypadku wierzyciel ma natomiast legitymację do wystąpienia z powództwem pauliańskim domagając się ubezskutecznienia czynności zawierającej milczącą zgodę dłużnika na kontynuowanie bezzasadnej egzekucji wygasłej już należności alimentacyjnej. Tym samym, wobec uwzględnienia powództwa, w stosunku do wierzyciela traci skuteczność również alimentacyjny tytuł wykonawczy (natomiast nie traci on swej ważności co do zasady). Oznacza to tyle, że wyrok alimentacyjny wciąż pozostaje tytułem wykonawczym, ale jest on bezskuteczny względem wierzyciela, podnoszącego powództwo pauliańskie przeciwko osobie trzeciej uzyskującej korzyść majątkową z tytułu otrzymywanych lub egzekwowanych od dłużnika alimentów. 

Trudno nie zgodzić się również z twierdzeniem Sądu Najwyższego odnoszącym się do braku możliwości żądania ubezskutecznienia zasądzonej w prawomocnym wyroku sądowym kwoty alimentów na rzecz małoletniego dziecka, szczególnie w zakresie przekraczającym wysokość alimentów uznawaną przez wierzyciela za stosowną. Sąd Najwyższy wypowiadając się co do powyższego zwrócił również uwagę, że żądanie de facto uznania za bezskuteczny zakresu obowiązku alimentacyjnego nie jest możliwe w świetle art. 527 k.c., bowiem przepis ten odnosi się do czynności materialnoprawnych, a nie do wyroków sądowych. 

Podsumowanie  

Reasumując powyższe rozważania, w świetle najnowszego orzecznictwa pauliańskiego, wierzyciel wobec fraudacyjnych czynności dotyczących i związanych z obowiązkiem alimentacyjnym ma co najmniej kilka możliwości dochodzenia swoich należności od dłużnika pozostającego jednocześnie zobowiązanym z tytułu alimentów lub dłużnikiem alimentacyjnym.  

Wierzyciel pauliański ma bowiem prawo do żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej w postaci zawarcia umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, jak również ugody alimentacyjnej zawartej przed sądem oraz czynności uznania powództwa alimentacyjnego, a które to postępowanie zakończyło się wydaniem przez sąd tzw. wyroku z uznania. Wierzyciel pauliański ma jednak możliwość złożenia skargi pauliańskiej, zmierzającej do ubezskutecznienia czynności dłużnika polegającej na wyrażeniu milczącej zgody dłużnika na kontynuowanie bezzasadnej egzekucji wygasłej 
należności alimentacyjnej. 

Nie ma jednak możliwości wierzyciel pauliański wystąpić z żądaniem uznania za bezskuteczną zasądzonej przez sąd prawomocnym wyrokiem sądowym kwoty alimentów, bowiem art. 527 k.c. odnosi się do czynności materialnoprawnych, nie zaś do wyroków